NAKŁOŃ SWE SERCE DO SŁUCHANIA

Katecheza na I niedzielę WIELKIEGO POSTU

09 marca 2025 r.

I niedzielę Wielkiego Postu
9 marca 2025 r.
WIELKI POST – historia oraz czas przemiany i nawrócenia

W ostatnią środę, w połowie tygodnia, w wydawałoby się zwykły dzień, rozpoczął się niezwykły czas. Większa niż zazwyczaj była liczba wiernych w naszych świątyniach i przyszli też ci, którzy z rzadka zaglądają do kościoła. Przyszli, by doświadczyć szczególnego znaku, ważnego symbolu, który jest przywoływany już na pierwszych stronicach Biblii – znaku posypania głów popiołem wraz z przypomnieniem: „z prochu powstałeś i w proch
się obrócisz”. W ten sposób – od liturgii Środy Popielcowej – rozpoczęliśmy w Kościele okres Wielkiego Postu.
Mówimy o poście – i to w dodatku wielkim, chociaż przecież
w naszych czasach, sam post, czyli zwyczajowe powstrzymy
wanie się od spożywania pokarmów mięsnych, już od wielu lat nie
ma szczególnego znaczenia. Świat dawno przestał żyć we wstrze
mięźliwości zapominając o postach i pokutach. W Kościele jednak
wciąż chcemy o tym pamiętać, dlatego wciąż używamy określe
nia „Wielki Post”, zwracając szczególną uwagę właśnie na prakty
ki pokutne w naszym przygotowaniu do Wielkanocnej tajemnicy
Zmartwychwstania Chrystusa.
Okres Wielkiego Postu, jako szczególnego przygotowania
do Świąt Paschalnych, pojawia się już w chrześcijańskiej sta
rożytności. W środowisku egipskich mnichów trwa 40 dni i jest
to oczywiście bezpośrednie nawiązanie do wydarzeń biblijnych
mówiących o oczyszczeniu i przygotowaniu do ważnych wyda
rzeń. 40 dni i 40 nocy padał deszcz przed biblijnym potopem,
40 dni Mojżesz oczekiwał na Synaju na Boże przykazania, Naród
Wybrany wędrował do Ziemi Obiecanej 40 lat, Chrystus przez 40
dni modlił się i pościł na pustyni, a po swoim Zmartwychwstaniu
wstąpił do nieba po 40 dniach. Właśnie z tego względu w tradycji
chrześcijaństwa zachodniego przyjął się zwyczaj sześciotygodnio
wego przeżywania postu. Jeśli nie bierze się pod uwagę niedzie
li, która w chrześcijaństwie nigdy nie jest dniem pokutnym, daje
to sumę 36 dni. Aby zatem zachować symbolikę biblijną dodano
brakujące 4 dni i zaczęto rozpoczynać Wielki Post od środy przed
1 Niedzielą Wielkiego Postu, którą później nazwano popielcową.
Główne tematy, którymi żyje Kościół w okresie Wielkiego Po
stu to dar chrztu świętego, nawrócenie i Męka Pańska. Są one
związane ze starożytną praktyką przygotowywania katechume
nów do sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia. Właśnie
w Wielkim Poście poganie, którzy pragnęli stać się chrześcijana
mi, przeżywali bardzo intensywne przygotowania (którym towa
rzyszyły różne dodatkowe obrzędy religijne i praktyki ascetyczne),
a wszystko po to, aby w Wielkanoc otrzymać sakramenty chrztu,
bierzmowania i pierwszej Eucharystii. Dziś ślady tych wcze
snochrześcijańskich praktyk Kościoła zostały pięknie wplecione
w obrzędy Wigilii Paschalnej: najważniejszej liturgii jaką przeży
wamy w ciągu roku liturgicznego.
Drugim ważnym akcentem Wielkiego Postu jest pokuta. Jest
to dalekie echo publicznej pokuty jaką przeżywały pierwsze
wspólnoty uczniów Chrystusa. Do VI wieku grzechy ciężkie popeł
nione przez chrześcijan musiały być odpokutowywane publicznie,
a grzesznik był, czasem na wiele lat, odłączony od wspólnoty Ko
ścioła i sakramentu Eucharystii. Ostatni etap odbywania pokuty
przypadał właśnie na Wielki Post, a rozpoczynał się publicznym
posypaniem głów pokutników popiołem w środę poprzedzającą
pierwszą niedzielę Wielkiego Postu. Kościół zachował wspomnie
nie tych praktyk przez liturgiczny akt posypania głów popiołem
w Środę Popielcową oraz nawoływanie do nawrócenia i pokuty
za popełnione grzechy.
Męka Pańska, ostatni z głównych tematów Wielkiego Postu,
jest charakterystyczna dla liturgii rzymskiej, gdzie szczególne
znaczenie miała piąta niedziela Wielkiego Postu, zwana od IX wie
ku Niedzielą Męki Pańskiej, co Kościół przyjął i podtrzymał do na
szych czasów.
W Wielkim Poście zachęca się wiernych do osobistej praktyki
nie tylko postu, ale także jałmużny i modlitwy.
Miłosierdzie okazane ubogim łączono zarówno z prośbą o prze
baczenie własnych grzechów: „woda gasi płonący ogień, a jał
mużna gładzi grzechy” (Syr 3, 30), jak i wezwaniem Chrystusa: „Daj
każdemu, kto cię prosi, a od tego, kto bierze, co twoje, nie żądaj
zwrotu… miłujcie nieprzyjaciół waszych i dobrze czyńcie, i poży
czajcie, nie spodziewając się zwrotu, a obfita będzie wasza nagroda
i będziecie synami Najwyższego” (Łk 6,30.35).
Wezwanie do przedłużonej i pogłębionej modlitwy wyrażało
pragnienie nawiązania szczególnej i bliskiej relacji z Bogiem,
ale bez ostentacji: „Gdy chcesz się modlić, wejdź do swej izdebki,
zamknij drzwi i módl się do Ojca twego, który jest w ukryciu.
A Ojciec twój, który widzi w ukryciu, odda tobie.” (Mt 6,6). Czas
ofiarowany Bogu ma na celu zawrócić nas z własnych, często
błędnych dróg i nauczyć pełnienia woli Ojca.
Jak widać z tego krótkiego zarysu historii Wielkiego Postu,
od początku był on postrzegany jako szczególny czas
refleksji, przemiany i nawrócenia. Wiele osób podejmuje
w tym okresie różnego rodzaju praktyki ascetyczne, postanawia
wstrzemięźliwość lub zupełne ograniczenie własnych
przyzwyczajeń, a nawet walkę z uzależnieniami. Kościół zachęca
do takich praktyk, ale przypomina, że umartwienia i wyrzeczenia
mają najpełniejszy sens wtedy, gdy nas duchowo wzmacniają
w walce ze złem, z naszymi grzechami, wadami czy nałogami –
oto właściwa istota praktyk wielkopostnych: modlitwy, postu
i jałmużny.

Pytania do refleksji osobistej.
• Jak zamierzam przeżywać tegoroczny Wielki Post?
• Jakie postanowienia zbliżające mnie do żywej relacji z Jezusem,
chcę realizować każdego dnia, w okresie przygotowania do
Zmartwychwstania Pańskiego?
• Jakie uczynki miłosierdzia mogę podjąć w tym czasie?
• Co oznacza dla mnie prawość życia i jak chciałbym ją realizować
po okresie Wielkiego Postu?